دهملا روستایی کهن

به تاریخ امروز ۱۱/۲/۸۸ به شهر باستانی آسک رفتم .نتیجه این سفر و عکسهای مربوط به آن را می توانید در این گزارش بخوانید. در عکس دو چرخ از چهار چرخ آسیاب آسک به قطر ۵/۲ متر و وزن تقریبی ۵۰ الی ۷۰ کیلو می بینید.و همچنین نمایی از کوه کلات که شهر آسک بر فراز آن بوده است.

مرحوم سلطانعلی بهبهانی در کتاب سمینار خلیج فارس نوشته است: ((در نزدیکی هندیجان کنونی شهر آسک قدیم واقع بوده که بسیاری از جنگهای خوارج در نزدیک آن رخ داده است و نام این شهر در اشعار بعضی از شعرای عرب آمده ))

یاقوت حموی به نقل از مسعر بن مهلهل درباره ی این شهر چنین آورده است: (( آسک در حدود ارجان (بهبهان) و رامهرمز قرار دارد شهری است دارای آبادیها و در آنجا ایوان بلند نیکویی است در دشت بر چشمه یی خوشگوار.آن ایوان قبه ای بلند دارد و در آن مسجدیست و بر آن قبه آثار پرده ها ست که در دیگر بلدان ندیدم گنبدی محکمتر و بهتر از آن ،بر در غربی آن کتابی به زبان پهلوی در سنگ منقوش است.

میان آسک و ارجان ده ای است به هندیجان معروف(دهملای امروزی) صاحب آثار عجیبه و ابنیه قدیمه از پادشاهان گذشته می باشد.در آنجا دفینه هایی مانند مصر کشف می شود و تابوت هایی که از لحاظ صنعت بدیع است و آتشکده ها می باشد))

 از مجموع کتب مختلفه دکتر احمد اقتداری چنین نتیجه می گیرد:

1-آسک مجموعه روستاهای آبادانی بوده که بین ریشهر(یا ریواردشیر شهری باستانی نزدیک بندر معشور قدیم که آثار تل کافران از آن بجا مانده) و ارجان واقع است

 2-آسک به هندوان=هندیان=هندیجان قدیم (دهملای امروزی) نزدیکتر بوده است تا به ریشهر و البته تا به ارجان(بهبهان)

 3-در زمانهایی، آبادیهای آسک با هندیجان اتصال داشته

 4-کتیبه به خط پهلوی بر در غربی ایوان آسک منقوش بوده است

 5-آبادیهای آسک و هندیجان (دهملا) و ریشهر گهگاه به هم پیوسته بوده است.

 6- محل آسک بنا بر نوشته مرحوم سید محمدعلی امام شوشتری : آثار این شهر در سمت شمال غربی زیدون کنونی و در دامنه کوه سمت شمال گرگری(gergeri) (اکنون نیز این روستا وجود دارد)و غوله(ghola) است.

اقتباس از کتب سمینار خلیج فارس سلطانعلی سلطانی و جغرافیای باستانی خوزستان احمد اقتداری

 حال به نقل از کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان از سید محمد علی امام شوشتری آسک را شرح می دهیم:

{شهر آسک که به جنگ خوارج و دوشاب ممتاز و داشتن آتشفشان معروف است در نزدیکیهای بلوک زیدون بوده .اصطخری می گوید : آسک قریه ایست که مسجد جامعی ندارد و در اطراف آن نخلستان بسیار است و در انجا واقعه ازراقه اتفاق افتاده است که گویند چهل نفر از خوارج ، دوهزار نفر از لشکر بصره را بکشتند و دوشاب ارجانی که بافاق حمل می شود از آنجاست.

یاقوت حموی در صفحه 51 جلد یک می نویسد:( آسک از نواحی خوزستان نزدیک به ارجان میانه ان و رامهرمز و بین آن شهر و ارجان 2 روز راه است و بین ان و دورق(شادگان امروزی) هم دو روز است و آن شهری است دارای نخلستانها و آبها و در آن ایوانی بلند است و در دشتی بلند بر روی چشمه و درمقابل آن قبری بلند است که ارتفاع ان به صد ذراع می رسد و آن را قباد پدر انوشیروان ساخته و در خارج ان قبر گروهی از مسلمانان است که در ایام فتح شهید شده اند و در ان بقعه آثار پرده هاست.).}

 سد آسک هم که امروزه بر رودخانه زهره زده شده  است و بالاتر از روستاهای سویره و کنار مشراگه به همین دلیل آسک نامگذاری شده است چون زمانی این مناطق احتمالاً جزئی از آسک بوده اند.(عکس آن در قسمت عکسها موجود است)

صحیح ترین آدرس و توصیف آسک یا همان کلات را در کتاب هندیجان تمدنی خفته در خاک از غلامرضا درویشی دیدم. با کمی اصلاح چنین می نویسد و بی شک همین آسک است:

 (آسک شهری باستانی در شمال شرقی شهرستان هندیجان کنونی(جنوب شرقی دهملا –دقیقا روبروی روستای چم تنگ فعلی باید به سمت کوه رفت و نوک بلند کوه آن که هنوز آثار ایوان و حوضی خشتی روی آن معلوم است از روی جاده آسفالت کنار روستای چم تنگ معلوم است)خرابه ها و آثار مانده در شهرک آسک هنوز باقی است. برای ورود به این شهر باستانی دو راه وجو دارد یکی از طریق غرب آن و رفتن روی لوله های گازی که از زیدون می آید و دیگری از طریق جاده شرکت نفت و رفتن تا پای کوه(منظور از کنار روستای چم تنگ است).شهر آسک که زمانی قلعه فرزندان اباکالیجار و زمانی دیلیمان بر آن حکومت داشتند دارای پله های مدور می باشد که این پله ها با سنگ گلال(سنگ دریا) درست شده اند و برای محکم کاری قیر میان آنها به کار رفته است.هنگامی که به آخرین نقطه پله ها برسیم وارد محیطی باز می شویم. روبروی ما قلعه ای است با خشتهای قرمز رنگ و در آن کوزه های فراوان یافت می شود.دور قلعه حصار آجری است که همچنان پابرجاست و جای سکوئی در آنجا هویدا است که به نظر جای پرچم است یا شیپورزن در آنجا می ایستاده است دو سنگ آسک (آسیاب گندم)به قطرهای 5/2 متر در شرق آن نیز دیده می شد.پائین دره در کناره نهر یا چشمه که اکثر مورخان از آن نام می برند درخت کناری نیز به چشم می خورد و دو سنگ مستطیل مکعب که به نظر می رسد برای سد کردن جلوی آب در مواقع مختلف استفاده می شده است ،وجود دارد.

محل  آسک (کلات)

بنده ،مهدی قنواتی در تاریخ 11/2/88 به آسک رفتم و تمامی گفته های آقای غلامرضا درویشی را در خصوص جای آسک و توصیف آن تایید می کنم به جز اینکه 4 سنگ آسک یافتم و نوک کوه هم به سبب ریزش کوچکتر شده که همه عکسهای آن را می توانید ببینید. و با مقایسه دو نقشه جدید و نقشه قدیم مربوط به هزار سال قبل از استخری مشخص می شود شهر آسک داحتمالا همینجاست که بنده و آقای درویشی بیان کردیم.یعنی (آسک شهری باستانی در شمال شرقی شهرستان هندیجان کنونی(جنوب شرقی دهملا –دقیقا روبروی روستای چم تنگ فعلی باید به سمت کوه رفت و نوک بلند کوه آن که هنوز آثار ایوان و حوضی خشتی روی آن معلوم است. و هنوز آتشی ناشی از چاه نفت یا گاز در کنار آن دیده می شود.

جالب است بدانید این محل در بین اهالی روستاهای اطرافش به کلات معروف است که آتش روی آن همواره پیدا بوده مثلا مادرم می گفتم در قدیم وقتی به رودخانه دهملا می رفتیم نوک کوه کلات  از دهملا معلوم بوده و آتش نفت روی آن پیدا بوده و افسانه های بر وجود اژدهایی در آن بر زبانها بوده .

(سنگ زیرین آسیاب شهر آسک-کلیک کنید روی عکسها)

در نقشه زیر کلمات انگلیسی موقعیت کنونی شهرها را نشان می دهد و کلمات فارسی موقعیت قدیم را و خط قرمز مسیر رفت و آمد از ارجان به آسک و دهملا تا ریشهر را نشان می دهد.

همچنین می توانید نقشه بالا را با نقشه استخری در ۱۰۵۰ سال پیش مقایسه کنید و دریابید که موقعیت آسک همانجاست که عرض کردیم

نمایی از چشمه یا چاههای شهر آسک را مشاهده می کنید که مورد استناد بسیاری از مورخان بوده است.

برای بزرگنمایی عکسها روی آنها کلیک کنید