دهملا روستایی کهن

پدر میر مهنا، میر ناصر بندرریگی نام داشت که در واپسین سال‌های فرمانروایی نادرشاه افشار، حاکم بندر ریگ و رود حلّه و جزیره خارک بود. میر مهنا در نوزده‌سالگی پدر و مادر خود را به قتل رساند.

او اختلافاتی با هلندی‌ها پیدا کرد و در سال ۱۱۴۱ به آن‌ها در خارک هجوم آورد که حمله‌اش دفع گردید. او بار دیگر در سال ۱۱۴۵ به خارگ حمله کرد و ۵۸ هلندی و ملوان بومی را اسیر کرد.

والی بغداد در سال ۱۱۸۲ ق. میر مهنا را به قتل رساند. کریم خان زند به اعتراض این عمل به بصره لشکر کشید و آنجا را تصرف کرد.

شرح واقعیات زندگی او را در ادامه مطلب از زبان دکتر احمد اقتداری بخوانید

اسکندر، پس از تسخیر سرزمینهای کرانۀ رود سند در هندوستان، آرزومند بود که از راه دریا از سند گذشته به دریای عمان و خلیج فارس راه یابد و سپس از سرزمینهای دوردست و اسرارآمیز عربستان جنوبی و یمن و آفریقا که آن روزگار برای جغرافی دانها و سرداران و بازرگانان ناشناخته بود دیدن نماید و آنها را جزو قلمرو و کشورهای فتح شدۀ خود درآورد.

دکتر احمد اقتداری می نویسد: اسکندر می دانست، که پیش از او جهانگشایان و سرداران و دریانوردان جسور بابلی و عیلامی و پارسی و آشوری گاه به گاه از این دریای پرمخاطره گذشته و دردل دشت های عربستان جنوبی سیر و سفر کرده اند. وی از سرداران و مشاوران خود شنیده بود که داریوش کبیر شاهنشاه هخامنشی، ناوگانی را مأمور مطالعه در آبهای خلیج فارس و دریای هند و پیمودن پیرامون عربستان کرده است. شاید اولین بار این گروه ایرانی به همراهی سیلاکس کاری آنده، دریانورد یونانی قسمتی از دریای هند و سواحل عربستان را پیموده، از دریای سرخ گذشته بود و آنگاه از طریق اقیانوس هند راه دریایی مصر را یافته، از راه دامنۀ کوههای زاگرس مراجعت و گزارش سفر خود را به شاهنشاه هخامنشی تقدیم کرده بود.

اسکندر که سرمست غرور جهانگشایی و آرزومند کشف سرزمینهای دور دست و مطیع کردن اقوام و ملل مختلف بود، خود تصمیم گرفت که از کرانۀ سند به دریای پارس رود

بقیه در ادامه مطلب...

ايستاده از راست به چپ:
عليرضا گوهري، عيسي حيدري،کريم فدعمي،عبدالحسين چابکرو،صادق آلبوغبيش،علي فدعمي،جمشيد اضغري،صالح فدعمي
نشته از راست به چپ:
غلام قنواتي،محمد جعفري،رمضان عبادي،اسماعيل فدعمي،صالح گلپور، مرحوم مالک مطوري

دو عکس دیگر در ادامه مطلب ببینید. برای بزرگنمایی کلیک کنید

---------------------------------------

با تشکر از علیرضا گوهری برای تهیه این عکسها

نشسته از راست ردیف اول از پایین: شیخ عبدالحسن کعب- نصرالله مولایی- سید یوسف لطیفی- شیخ جاسب خزعل- سید کریم نعمتی نژاد- بهادر السلطان قنواتی- محمد حسین خان مکوندی- خسروخان قشقائی- منصورخان باوی- مجیدخان بختیار- نصراله آذری

چندی از دوستان علاقمند به تاریخ منطقه هندیجان از من خرده گرفته که کلمه هندیجان را برای دهملا استفاده کردی! اسناد تاریخی نشان می دهد. دهملا در دوران رونق، جایگاه هندیجان قدیم بوده است و کلمه دهملا بعد از طاعون ۱۲۵۴ و افول منطقه بر روی آن گذاشته شد .

 در واقع هندیجان کنونی وام دار نام هندیجان قدیم است و زیر آوازه آن برای خود تاریخی دست و پا کرده است والا بنابر نوشته های تاریخی و آثار موجود هندیجان قدیم از بلوک دهملا شروع و تا روستای کوت مهنا ادامه داشته است ولی بعدها به دلیل پایین رفتن آب رودخانه و سطح آب دریا و سخت شدن کشتیرانی، کم کم سکونت به طرف دریا ارجاع پیدا کرده و به جایگاه هندیجان کنونی رسیده است. چند نمونه از کتب تاریخی ذکر می کنم:

۱- اولین سیاح که در سال ۳۴۱ هجری قمری از هندیجان دیدن نمود،مسعر بن مهلهل ابودلف بود که در سفرنامه خود که پرفسور ولادیمیر مینورسکی آن را ترجمه و تصحیح نموده چنین آورده:

( ميان آسک و ارجان ده‌اي است به هنديجان معروف صاحب آثار عجيبه و ابنيه قديمه از پادشاهان گذشته است. در آنجا دفينه هايي مانند مصر کشف مي شود و تابوت هايي که از لحاظ صنعت بديع است و آتشکده ها است)

مرحوم مینورسکی ذیل این مطلب در کتاب سفرنامه ابودلف ، با توجه به تحقیقات خودش در این منطقه چنین ذکر می کند:

(دهملا واقع در کنار رود هندیان نقطه ی مهمی است که کم و بیش میان راه بهبهان(منظور جنوب خرابه های ارجان قدیم است) و فلاحیه و دورق واقع است و چندین جاده از آن می گذرد .کمی دورتر از جهت شرقی دهملا در سرتاسر رودخانه امتداد دارد. آتش را می توان در مجاورت آن جستجو نمود. هندیجان را نباید با هندیون امروزی یکی دانست زیرا هندیجان قدیم بر سر راهی واقع است که از دهملا به خط مستقیم به طرف خلیج فارس امتداد دارد و در حدود 20 مایل بالای دهانه ی رودخانه زهره می باشد. بنابراین شرح مرحوم مینورسکی هندیجان را نقطه ای غیر از هندیون امروزی می داند و محل عبور و توقف و مشاهده ابودلف را هندیجان قدیم یعنی نواحی شمالی دهملای امروزی دانسته است .)

منبع کتاب: سفرنامه ابودلف – نوشته ابودلف به سال 341 ه.ق با شرح پرفسور مینورسکی، ترجمه طباطبایی

به ادامه مطلب توجه کنید

در کتابی به زبان انگلیسی  با عنوان اصلی:

BRITAIN AND THE OPENING UP OF SOUTH -WEST PERSIA   1880-1914,  SHahbaz Shahnavaz

بریتانیا و گشایش جنوب غربی ایران(1880- 1914 ) چاپ انگلیس،  نوشته دکتر شهباز شهنواز از

دانشگاه اکسفورد لندن ،که کتاب بسیار خوبی است و جا دارد ترجمه شود، حد کشتیرانی رود هندیان یا زهره را در زمان سلطه بریتانیا بر منطقه، بلوک دهملا معرفی نموده است و نقشه مناطق و حد کشتیرانی را نیز مشخص کرده است که در تصویر این نقشه را می بینید که با عبارت:

 Deh molla, limit of navigation دهملا را حد کشتیرانی رود پر آب زهره در سال 1259 شمسی مشخص کرده است (با رنگ زرد برجسته شده است).

توجه فرمایید هیچ جای دیگری بر رود زهره در نقشه ذکر نشده بجز دهملا و این نشان از رونق دهملا و نبودن سایر روستاها نبوده همچنین نشان از این دارد که دهملا بندرگاهی بوده است که چنانکه می دانیم بارهایی مثل نفت و میوه جات تا دهملا با لنج  و جهاز(نوعی کشتی) می آمدند و دهملا به سمت آغاجاری بارگیری می شدند و همین داد و ستدها باعث تعدد مغازه های بسیار در دهملا شده بود به طوری که دهملا یک قصبه یا بلوک بزرگ بود که سایر روستاهای کوچک را زیرنظر داشت و به همین علت بود که هنگامی که رضاخان در سال 1303 شمسی به منطقه آمد اردوگاه خود را دهملا قرار دارد(مراجعه شود به مطلب سفر رضاخان در قسمت تاریخ سایت ). در این نقشه ماهشهر را معشور و هندیجان را هندیان نوشته است(برای بزرگ شدن روی نقشه کلیک کنید).

اصل کتاب را می توانید در گوگل بوک از این لینک ببنید:

Britania and the opening of south-west persia

قسمتی از نقشه که نام دهملا نوشته شده است، به صورت بزرگتر نشان داده شده است:

 در این کتاب اشاره به آبیاری فاریاب در خوزستان و دهملا دارد که بدین صورت است که کانال آب از سرچشمه های رودخانه در بالا دست به سمت مزارع در پایین دست حفر می کردند. که در دهملا این نهر به جو ملا یا پاریو که همان فاریاب می باشد معروف است ولی امروزه خشکیده است اما هنوز نهر آن باقیست.

مهمترین قیبله عرب خوزستان را در آن زمان کعب دانسته که اینان در دهملا نیز خراج گذار داشتند و بعدها شیخ خزعل بن جابر از سستی مظفر الدین شاه استفاده کرد و تا سال 1303 جانشین ایشان در منطقه شد.

همچنین در صفحه 124 این کتاب آمار جمعیت و خانوار بلوکهای مهم خوزستان آمده است که دهملا را در سال 1890 میلادی برابر با 1269 شمسی، دارای 700 خانواده  شامل 3500 نفر نوشته است. این در حالیست که ماهشهر با 300 خانواده، 1500 نفر و محمره یا خرمشهر 5000 نفر جمعیت داشته است، این خود بر رونق دهملا در آن زمان و بی مهری در زمان حال اشاره دارد.

به تاریخ امروز ۱۱/۲/۸۸ به شهر باستانی آسک رفتم .نتیجه این سفر و عکسهای مربوط به آن را می توانید در این گزارش بخوانید. در عکس دو چرخ از چهار چرخ آسیاب آسک به قطر ۵/۲ متر و وزن تقریبی ۵۰ الی ۷۰ کیلو می بینید.و همچنین نمایی از کوه کلات که شهر آسک بر فراز آن بوده است.

مرحوم سلطانعلی بهبهانی در کتاب سمینار خلیج فارس نوشته است: ((در نزدیکی هندیجان کنونی شهر آسک قدیم واقع بوده که بسیاری از جنگهای خوارج در نزدیک آن رخ داده است و نام این شهر در اشعار بعضی از شعرای عرب آمده ))

یاقوت حموی به نقل از مسعر بن مهلهل درباره ی این شهر چنین آورده است: (( آسک در حدود ارجان (بهبهان) و رامهرمز قرار دارد شهری است دارای آبادیها و در آنجا ایوان بلند نیکویی است در دشت بر چشمه یی خوشگوار.آن ایوان قبه ای بلند دارد و در آن مسجدیست و بر آن قبه آثار پرده ها ست که در دیگر بلدان ندیدم گنبدی محکمتر و بهتر از آن ،بر در غربی آن کتابی به زبان پهلوی در سنگ منقوش است.

به ادامه و اصل گزارش توجه کنید.همراه با عکسهای بیشتر

اخیرا در کتاب تاریخ و جغرافیای هندیجان –ماهشهر و شادگان از عبدالحمید کنعانی که کتابی ارزنده ای است و کتاب هندیجان تمدنی خفته در خاک از اقای درویشی خواندم در فصل مربوط به بررسی طایفه قنواتی ها چنین آورده که آنها از بهبهان آمدند و در روستای دهملا و اطراف هندیجان و بهبهان سکنی گزیدند.البته این مطلب درست است ولی داستانی نادرستی قبل آن وجود دارد که در اثر تکرار بین بعضی از نفرات خود طایفه قنوات هم رایج شده در حالی که هیچ مستند عقلی یا تاریخی یا ژنتیک یا قوم شناسی برای آن وجود ندارد . قنوات ایرانیان اصیلی هستند که از زمان عیلامی ها در ۳۰۰۰ سال پیش در خوزستان و هندیجان و بهبهان بودند. ولی در زمان حمله اعراب به خوزستان در سال ۱۷ هجری یعنی قریب به ۱۴۰۰ سال پیش به دو بخش تفسیم شدند. عده ای به زور برای بردگی همراه سایر طوایف به کوفه و بصره برده شدند و دوباره چون تعصبی به ان نداشتند به موطن اصلی خود برگشتند این عده مقداری زبان عربی نیز فرا گرفتند (مانند قنوات کوت عبدالله) و عده ای دیگر همواره در خوزستان بودند و هیچگاه عربی نیز فرا نگرفتند.

برای اطلاع درست از این ماجرا به ادامه مطلب توجه کنید.

در دهملا همانند هندیجان از قدیم مکتبخانه وجود داشته است که شرح آن قبلا داده شده است و کسانی مانند  مرحوم ملاعلی تجلی به تدریس قران و اشعار سعدی و نظامی و موش و گربه عبید زاکانی می پرداختند .

در دهملا مکتب خانه اول بار در کنار برج بود که ملا محمد صادق در آن درس می داد و بعد ملا محمد کاظم بود بعد ملا قربان بعد از آن مرحوم تجلی و بعد ملاچراغ و نهایتا کنار حسینه مرحوم شیخ حسن درس می داد . و آخرین جا هم در کنار مسجد کوچک روستا جای درس شیخ حسن بوده که الفبا و قران یاد می داد .

پس از براندازی حکوکت شیخ خزعل در خوزستان که شرح آن در مطلبی دیگر گفته شده است .سردار سپه رضاخان پهلوی ،تیمسار سرتیپ فضل اله خان زاهدی را به حکومت نظامی سرتاسر خوزستان انتصاب نمود و به او دستور داد که در برخی از شهرها و بلوکات حساس به جای مکتبخانه ها مدرسه بسازد . و نخستین افسری که به حکومت نظامی هندیجان آمد سرکار نایب سید علیخان بود که مرحوم عندلیب را به فراهم نمودن مقدمات مدرسه ملی در هندیجان مامور نمود .و مرحوم تجلی در آن مدرسه به روال مکتب به آموزش قران مجید و خمسه نظامی و نوشتن سرمشق ها ساعات درس را می گذرانید .بعدها سرهنگ مصطفی خان شوکت به حکوکت خوزستان منصوب شد و نام مدرسه هندیجان شوکت شد و تا هفتاد سال نامش باقی بود .

به ادامه مطلب توجه فرمائید.

در تاریخ 28 دی ماه گفتگویی با مشهدی حسین چاروسایی که از مسن ترین افراد روستاست در خانه ایشان درباره گذشته داشتیم که مطالب مختلفی به صورت جداگانه ذکر شد خلاصه مطلب در چندبخش ارائه می شود .

در پی کشف سکه ای ایلامی متعلق به دوره اشکانیان در دهملا، قدمت تپه ها و راز این تل های باستانی تا حدودی مشخص شد که حداقل به 2200 سال پیش یعنی حکومت محلی ایلامی ها (الیمائی ها )در دوره اشکانی بر می گردد. لذا این سکه ها و این دوره تاریخی را مورد بررسی قرار دادیم :

چند سکه قدیمی احتمالا از جنس مس اخیرا توسط یکی از کشاورزان دهملا به صورت اتفاقی در جوی آب در نزدیک یکی ازمناطق باستانی دهملا پیدا شد که با توجه به بررسی صورت گرفته قدمتی در حدود ناصر الدین شاه قاجار  دارد .این سکه در کنار مرد مرده ای پیدا شده که دو حلقه مسی و کمی آلات هم همراه آن بود عکس سکه را به صورت پشت و رو می توانید مشاهده کنید . استخوانهای مرد مرده هم بر اثر ضربان بیل خورد شده و کمی تکه استخوان بیشتر باقی نمانده . قابل توجه میراث فرهنگی استان که انگار خود آنها هم به تاریخ پیوسته اند و هیچ اثری از آنها نیست هر چند که اگر هم بود تاریخی نصیب دهملا نمی شد . آقایان نشسته در عمارت مسعودیه

به ادامه مطلب توجه کنید

دهملا در سمت غرب رودخانه زهره  یعنی سمت دهملا بزرگ دارای۹ تپه باستانی شناخته شده هست و در سمت شرق رودخانه یعنی سمت دهملا کوچک هم ۲ تل دارد ... در ادامه با آنها آشنا می شویم . در ان عکس تل شابوالقاسم را می بینید به ادامه مطلب توجه کنید ... که گزارش تصویری می باشد

بعد از برچیده شیدن بساط شیخ خزعل در خوزستان در سال 1303 هجری شمسی و بدست گرفتن حکومت خوزستان به دست دولت ، همچنان روستاهایی مانند دهملا و اطراف آن زیر نفوذ خانها و میرهای وابسته به دولت بودند که باج زمین از مردم می گرفتند و هرسال در موقع برداشت گندم جیره این افراد نیز باید داده می شد .از جمله این افراد میر غضبان نامی بوده که محل استقرارش روستای سویره بود و در دهملا هم افرادی داشته و به واسطه آنها زمین هایی را گرفته بود که مردم روی آن زمینها کار می کردند و به عنوان شکرته یا شیرینی به او درآمدش را می دادند .از جمله این زمینها زمین شابولقاسم بود. که در انتها و در ادامه ماجرای آن بیان می شود .. در عکس شیخ خزعل را می بینید

مقدمه کتاب به قلم اسدالله علم :«کتاب سفرنامه خوزستان نخستین بار در سال ۱۳۰۳ در تهران مطبعه کل قشون به چاپ رسید.این کتاب شرح سفر جنگی رضاه شاه که در آن هنگام سمت رئیس الوزرا و وزیر جنگ و فرمانده تمام قوا را داشت به خوزستان برای سرکوبی غائله شیخ خزعل است که با پشتیبانی وسیع بیگانگان عملاً حکومت مستقلی برای خود تشکیل داده بود و دولت مرکزی ایران نفوذی در کار او نداشت.

مطالب سفرنامه خوزستان طی این سفر تاریخی تدریجاً توسط سردار ایران فرج اله خان بهرامی رئیس کابینه وزارت جنگ که در التزام رکاب بود دیکته شد(رضا شاه می گفته و او می نوشته) و در بازگشت فرمانده قوا(رضاه شاه) ،به صورت کتاب قطوری در 418 صفحه به چاب رسید .چون چاپ اصلی کتاب حاوی مطالب مفصلی در شرح تاریخی و جغرافیای روستاها و شهرهای طول راه بود که با مطالب اصل سفرنامه ارتباط مستقیم نداشت و توسط رئیس کابینه بدان افزوده شده بود در چاپ کنونی از نقل این قسمت از مطالب صرفنظر و اصل سفرنامه که دیکته رضا شاه است تجدید طبع شده است ....به ادامه مطلب توجه کنید

در میان عرب قبیله ای به نام کعب بسیار است .این عشیره کعب تیره ای از بنی خفاجه معروف می باشند.بنی خفاجه گروه انبوهی بوده و از قرنها پیش از اسلام به عراق کوچ کرده و در میان بغداد و بصره نشیمن گرفته بودند.غالباً هم به راهزنی مشغول بودند.

در آخرهای قرن ششم هجری قمری بنی خفاجه به دو تیره بود.یکی بنی کعب و دیگری بنی حزن که هردو سابقه دزدی و راهزنی داشتند.ولی بعدها رهبری نیکوکار پیدا کرده و از زشتکاری های گذشته بازداشته شدند.و...

این واقعه تاریخی که به جنگ زیدون هم معروف است و از زیدون شروع شد و تا اطراف رودخانه زهره تا بلوک دهملا و خصوصاً در برج دهملا که محل تفنگداران شیخ خزعل بود ادامه یافت و در چند روز اول ماه ربیع ثانی سال ۱۳۴۲ هجری قمری برابر با آذر ماه ۱۳۰۳ هجری شمسی برابر با 1924 میلادی یعنی۸۳ سال پیش اتفاق افتاد . وسبب آن نافرمانی شیخ خزعل که بر منطقه خوزستان حکومت می کرد و می خواست خوزستان را جدا کند بود. آن زمان آخر حکومت احمدشاه در ایران بود و رضاه شاه رئیس الوزراء بود .این جنگ به سبب قدرت لشکریان دولت، در هر منطقه بیش از ساعاتی به طول نمی کشید ولی حوادث قبل و بعد از آن تا روزها قبل و بعد دامنه گیر آن مناطق بود. شرح ماجرا را از کتاب تاریخ پانصد ساله خوزستان نوشته سید احمد کسروی نوشته شده در سال ۱۳۰۴ شمسی و اهالی دهملا درادامه مطلب ببینید….

اینکه کلمه هند در نامهای هندیجان یا هندوان یا هندیگان یا هندیون یا هندیان از قرن سوم قمری و یا شاید کمی از قبل از آن چگونه بر منطقه دهملا و رود هندیجان آورده شد.دو نقل است. یک احتمال همین است که امام شوشتری نویسنده تاریخ جغرافیای خوزستان نقل می کند:

«در ایام ساسانیان دسته ای از مردم هند که به نام جات یا کات نامیده می شدند در این حدود نشیمن کرده از این جهت آن سرزمین به نام ایشان هندیان یا هندیگان نامیده شده است و ...

این کوزه بزرگ که حدود یک متر بلند می باشد و یکی از مدارک قدمت روستای دهملاست در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی توسط سید اسحاق حسینی از اهالی معتمد روستا پیدا شد .البته هنوز قدمت آن بررسی نشده است.شرح ماجرا را به قلم خود ایشان ببینید...

ابودلف در سال 341 هجری قمری به منطقی از ایران سفر داشته و سفرنامه او یکی از قدیمی ترین کتب تاریخ جغرافیایی می باشد که دکتر ولادیمیر مینورسکی تعلیقات و تحقیقاتی به آن اضافه نمود.و اصل کتاب آن در کتابخانه آستان قدس مشهد است .نقشه ای که می بینید متعلق به خوزستان در صفحه آخر آن چاپ شده که اسم دهملا با نام انگلیسی Dehi Mulla آورده شده که با رنگ سبز روی آن مشخص کرده ایم .

مرحوم سلطانعلی بهبهانی در کتاب سمینار خلیج فارس نوشته است: ((در نزدیکی هندیجان کنونی شهر آسک قدیم واقع بوده که بسیاری از جنگهای خوارج در نزدیک آن رخ داده است و نام این شهر در اشعار بعضی از شعرای عرب آمده ))

یاقوت حموی به نقل از مسعر بن مهلهل درباره ی این شهر چنین آورده است: (( آسک در حدود ارجان (بهبهان) و رامهرمز قرار دارد شهری است دارای آبادیها و در آنجا ایوان بلند نیکویی است در دشت بر چشمه یی خوشگوار.آن ایوان قبه ای بلند دارد و ...ادامه مطلب

دهملا روستایی باستانی در شمال شهر هندیجان کنونی است.این روستا توسط رود زهره به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می شود .وجود تپه مرده ، در شمال دهملا ،  شابولقاسم در شمال شرقی این روستا و تپه صاحب الزمان در  شرقی و چسبیده به روستا و تل برجی(تل گپو) در شمال نشان   دهنده قدمت عظیم این روستا است و این نشان می دهدکه دهملا زمانی شهری بزگ بوده است برکنار رودخانه زهره....

   روستای دهملا واقع در شمال شرقی هندیجان به گواه تاریخ پانصد ساله خوزستان با جمعیتی بیش از هندیجان و ماهشهر آنروز به هندیجان بالا شهرت داشت.مردم روستای متشکل از اقوام و قبائل مختلف متاثر از اعتقادات مذهبی و علائق پیوندهای سببی ونسبی سالهای متمادی است در کمال صفا و صمیمیت به سر می برند