دهملا روستایی کهن

.در واقع محل کنونی هندیجان که چیزی از آن به عنوان یک محل سکونت قدیمی بدست نیامده در حقیقت جانشین شهر قرون وسطائی هندوان می باشد که در شمال واقع است .

مرحوم سلطانعلی سلطانی شیخ الاسلام بهبهانی نوشته است: هندیجان از بلاد قدیمی خوزستان است و آن را معرب هندیگان بمعنی جایگاه هندیان دانسته اند.

یاقوت حموی می نویسد: در این مکان ایرانیان مهاجمین هندی را مغلوب کرده و از این جهت به این موضع تبرک می جویند.

زط و جط که زوت و جت هم نوشته اند هر چهارتا با لهجه های گوناگون ظاهراً یکی است و نام طوائفی است که در حدود هندیجان مسکن داشته اند .برخی مورخان زط را نام قدیم دهملا می دانند.اما به نظر هندیجان بالا معتبر تر است.

کلمه زط و جط در سند و هند و پاکستان وجود دارد و همین شباهت اسمی باعث شده که اینان را از آن مردمان بدانند در صورتی که اشتباه است.

امام شوشتری از سفرنامه محمد ابراهیم کازرانی وصف هندیجان را نقل کرده و نوشته است که این بلوک پهناور بدو ناحیه تقسیم می شود هندیجان بالا که آن را ده ملا نیز می گویند و هندیجان پایین که خاک آن تا کنار دریا امتداد دارد .بلوک هندیجان اکثر دیم است و زمینهای واقع در کنار رودخانه که در هنگام مد آب سیراب می شوند و در آن زمین ها نخلستانها و بساتین احداث کرده اند.دهات این بلوک در هندیجان بالا و هندیجان پایین از بزرگ و کوچک نزدیک به هشتاد پارچه است.

مرحوم مینورسکی در تعلیقات خود نوشته است :دهملا واقع در کنار ردود هندیان نقطه ی مهمی است که کم و بیش میان راه بهبهان(منظور جنوب خرابه های ارجان قدیم است) و فلاحیه و دورق واقع است و چندین جاده از آن می گذرد .کمی دورتر از جهت شرقی دهملا در سرتاسر رودخانه امتداد دارد.آتش را می توان در مجاورت آن جستجو نمود.

هندیجان را نباید با هندیون امروزی یکی دانست زیرا هندیجان قدیم بر سر راهی واقع است که از دهملا به خط مستقیم به طرف خلیج فارس امتداد دارد و در حدود 20 مایل بالای دهانه ی رودخانه زهره می باشد. بنابراین شرح مرحوم مینورسکی هندیجان را نقطه ای غیر از هندیون امروزی می داند و محل عبور و توقف و مشاهده ابودلف را هندیجان قدیم یعنی نواحی شمالی دهملای امروزی دانسته است .

علت افول منطقه هندیجان (دهملا) را بجز حوادث سیاسی و تجاری ، تغییر مسیر رود هندیجان و حمله آب دریا بسوی خشکی و زمین لرزه ها و جنگ و ستیزهای مذعبی و خشکسالی ها و امثال ان هم بوده است. من (دکتر احمد اقتداری) در سفر مطالعاتی خود در بیشتر این آبادیها(کنار رود زهره) آجرهای ایلامی قطور و جسیم و سنگین به رنگ سرخ تیره یا سیاه رنگ دیدم که جز از عهد ساسانیان و پیش از ان نمی تواند باشد.

در دهملا آثار قدیمه و مقابر کهنه وجود دارد که از قبرستان آن سکه و تابوت های سنگی بدست می اورند .از محلی به نام تل مرده (mordoh)در خارج از روستای دهملا دیدن کردم یک قلعه گلینی به نام برج با برج و رواق و حصاربند و دروازه و اطاق های متعدد دوطبقه سفیدکاری گلینی به وسعت ۲۰۰ در ۴۰۰ متر و به مساحت هشتاد هزار متر مربع که برفراز تپه ای کوتاه ساخته شده دیدم که به نظرم از آثار دوره قاجاریه جلوتر نتواند بود.(عکس امروزاین برج در قسمت عکسها امده است )

آثار دهملا: در آبادی دهملا در محل های تل مرده ، تل برجی و تل شابولقاسم تابوت های سفالی و سنگی و اسکلت عجیب مردگان و سکه ها پیدا می شود .من(احمد اقتداری) خود ندیدم و از زبان سید محمود مرتضوی پیرمرد نودساله ساکن آبادی دهملا(موضوع مربوط به سال ۱۳۵۶ هجری شمسی می باشد او اکنون وفات یافته و در قبرستان دهملا دفن می باشد)شنیدم ، هم او می گفت که در کوره های اطراف و در تپه های نزدیک آبادی نیز آجرهای ضخیم سیاهرنگ از زیر خاک بدر می آید.(اینجانب (مهدی) خود چندین بار به این تل ها رفته و کوزه شکسته و این آجرهای ضخیم را دیده ام و هنوز هم دیده می شود) .

(جغرافیایی تاریخی و آثار باستانی ، جلد سوم خوزستان ف کهگلیویه و ممسنی)

تالیف: احمد اقتداری، ناشر موسسه فرهنگی آیات ، چاپ دوم ۱۳۵۷)

از مجموع این گفتار بر می آید که دهملا قدمتی به عهد ساسانیان دارد یعنی قریب به ۱۵۰۰ سال پیش و هندیجان  یا بعدها هندیجان بالا شهرت داشته و دارای رونقی خاص بوده و محل گذر کاروانهایی بوده که از ارجان (بهبهان) و آسک به طرف دریا می رفتند. و آن زمان شهرهای امروزی اطراف آن هیچ جایگاهی نداشته اند . و اثار باستانی موجود درآن گواه این مطلب است . چنانچه تا دوران قاجاریه هم هنوز رونق داشته و قلعه برج دو طبقه مربوط به این دوران وقع در دهملا گواه این موضوع است .