دهملا روستایی کهن

در میان عرب قبیله ای به نام کعب بسیار است .این عشیره کعب تیره ای از بنی خفاجه معروف می باشند.بنی خفاجه گروه انبوهی بوده و از قرنها پیش از اسلام به عراق کوچ کرده و در میان بغداد و بصره نشیمن گرفته بودند.غالباً هم به راهزنی مشغول بودند.

در آخرهای قرن ششم هجری قمری بنی خفاجه به دو تیره بود.یکی بنی کعب و دیگری بنی حزن که هردو سابقه دزدی و راهزنی داشتند.ولی بعدها رهبری نیکوکار پیدا کرده و از زشتکاری های گذشته بازداشته شدند.

در آغاز پادشاهی شاه عباس بزرگ و همزمان با حکمرانی افراسیاب پاشا در عثمانی (ترکیه و عراق امروزی) به بصره از متعلقات خوزستان آمدند.آنها از طرفداران افراسیاب بودند .افراسیاب شهر قبان را ساخت و کعبیان را که هواخواه او بودند به آنجا فرستاد تا در یک سرزمین پربرکت زندگی کنند. اما قبان آبادی کوچکی در جنوب خوزستان در کنار دریا (در میان بندر معشور و دهانه بهمنشیر ) بود .

در اواخر حکومت شاه عباس عراق از عثمانیان پس گرفته شد.و امام قلی خان فرمانده سپاه عظیم ایران برای محاصره بصره و جنگ با علی پاشا پسر افراسیاب فرستاده شد.در این کشاکش قبان نیز در محاصره بود.

پیشوای کعبیان در این زمان شیخ بدر بن عثمان بود.کعبیان قبان در این اوضاع که یاران پاشا به او خیانت می کردند چون او را شکست خورده می دیدند به او وفادار ماندند.اما در این هنگام شاه عباس چشم از دنیا بست و سپاه ایران به وطن بازگشت و محاصره شکسته شد و علی پاشا آسوده شد و در این آسودگی کعبیان را به خاطر وفاداریشان احترام نمود.

کعبیان با نیاکان خود تفاوت داشتند.و از زمان آمدن به قبان دیگر به پیشه کشت وکار مشغول بودند و رفته رفته از زندگی تاخت و تاز و بیابانی دورتر می گردیدند.از جمله دانشورانی از میان آنان بر می خیزد مانند شیخ فتح الله کعبی که سالها در شیراز درس خوانده و مرد دانشمندی بود. و این زمان بود که کعبیان به پیروی از مشعشعیان (حاکمان چندین ده ساله ی خوزستان  ) کیش شیعه را پذیرفتند.

دفترچه با ارزش تاریخ کعب از سال 1106 قمری گفتگو اغاز می کند یعنی در آخرهای دور صفویان .اما کعبیان در زمان پادشاهی نادرشاه افشار هم به کار خود مشغول بوده و پیروی از حکومت ایران نمی کردند.در سال 1160 قمری که نادرشاه کشته شد .کعبیان در خاک قبان بودند ولی در آن زمان به طرف دورق حرکت کردند ولی چون هنوز از مردن نادر اطمینان نداشتند در فلاحیه  (نزدیک شهرک جراحی امروز 15 کیلوتری غرب ماهشهر)  اسکان کردند. آنها آنجا را آباد کردند چنانکه دورق(شادگان) کم کم ویران شد و از میان رفت.

در این هنگام شیخ سلیمان رهبر کعبیان بود که به سرسبزی آنجا همت کرد.

در دوره بعدی یعنی زندیه میانه آنها کم کم با حکومت ایران بهتر شد . در زمستان 1187 قمری کریمخان زند آهنگ فتح بصره کرد .صادقخان برادر او سپاه عظیمی از راه کهکیلویه به شوشتر و از اروندکنار گذشته و روانه بصره گرداند  آن شهر را محاصره کرد. این جنگ و کشاکش یکی از سترگ ترین حادثه های زمان کریمخان است و مدت 14 ماه لشکر ایران در بیرون بصره درنگ داست تا شهر را گرفت.در همه ی آن کشاکشها کعبیان همرا صادقخان بودند و از یاری او دریغ نمی کردند.بارون دو بود می نویسد کریمخان به پاداش جانفشانی های شیخ کعب در این لشکرکشی شهر هندیجان را با روستاهای آن به او واگذاشت که کعبیان را نشمین دهد و مالیات آنجا را سالانه هزارتومان  بپردازد.

آغاز حکومت کعبیان

از این تاریخ یعنی 1152 شمسی یعنی 234 سال پیش حکومت کعبیان بر هندیجان و کم کم بیشتر خوزستان آغاز گردید.

در دوره بعد یعنی قاجاریه فتحعلی شاه بخش جنوبی خوزستان را جزء فارس کرد و به پسر خود حسنعلی میرزا سپرد و در این زمان شیح کعبیان شیخ علوان بود سپس در سال 1216 شیخ محمد به جاب او امد.

حسنعلی میرزا در آغاز فرمانروایی خردسال بود ولی سپس که بزرگ شد یکی از شاهزادگان توانا و کاردان گردید. با این همه تا سالیان دراز کعبیان همچنان خودسر و آزاد بودند و کسی به سراغ آنان نمی آمد.در محرم 1227 قمری شیخ محمد از دنیا رفت و شیخ غیث به جای او نشست او نیز به پیروی از گذشتگان خود روی خوش به دولت قاجار نشان نمی داد.

جنگ میان کعبیان و دولت قاجار در نزدیکی دهملا  

در همان سال یعنی 1227 قمری برابر با 1191 شمسی قریب به 195 سال پیش  دولت قاجار برای نخستین بار به اندیشه رام کردن کعبیان که الان حکومت خود را تا شادگان واهواز گسترانیده بودند، افتاد .از فارس لشکر بر سر ایشان فرستاد تاریخچه کعب می گوید:( لشکری از ایران به روبروی هندیان آمد .میرزای بهبهان (منظور حاکم بهبهان) با سی هزار سپاه بر کعبیان تاخت ،کعبیان نیز سپاه آراسته و در نزدیکی دهملا با لشکر ایران جنگیده و آنها را شکست داده) .(این واقعه نشان می دهد که کلمه دهملا در 200 سال پیش هم بر این منطقه بوده ولی ماقبل آن هنوز بر ما مشخص نیست)

ولی سید احمد کسروی می گوید:به نظر حقیقت ماجرا چنین بوده که کعبیان در شکست دادن دولت قلو کردند بلکه آنها خود را در این جنگ ناتوان دیده در نتیجه از در زنهار خواهی درآمدند و دولتشاه(فتحعلی شاه) که گویا خود او همراه لشکر نبوده چندان اهمیتی به این قضیه نداده و درخواست آنان را پذیرفت و لشکریان را باز پس خواند.

حکومت هایی مانند شیخ کعب با لشکرکشی منوچهرخان معتمد دوله در زمان محمدشاه قاجار (1258 قمری) از توان افتادند و پای دولت در آنجا استوار شد و از سالهای 1300 قمری هم حکومت شیخ خزعل و شیخ مزعل در نواحی هندیجان و دهملا  و  اکثریت خوزستان شروع شد (شرج آن قبلاً داده شد)

پس کعبیان از 1187 تا 1227 قمری یعنی 40 سال بر منطقه هندیجان و دهملا حکومت داشته اند.و بخش از تاریخ این منطقه در دفترچه تاریخ آنها ثبت شده که بعدها آن را  بازخوانی خواهیم کرد.