دهملا روستایی کهن

محمد ابراهیم کازرونی) 1180-1260ق‌/1766- 1844م‌(که در زمان محمد شاه قاجار می زیسته در سفرنامه خود به سال 1213شمسي شروع و سال1216 شمسي خاتمه يافت مي نویسد:«این بندر را فسحتی دلگشا می باشد و زمین زراعت بخش بسیار دارد و در کنار شط(رود)  واقع است آبادی کلی آن در طرف غربی است و در طرف شرقی آن نیز بقدر یکصد خانه می شود و سمت غربی معادل یکهزار و پانصد خانه مجصص دارد و بازاری نیز در آنجاست بقدر چهل پنجاه دکان از هر صنف ، کسبه آنجا اکثر از اهل بهبهان می باشند. و چهارصد مسجد نیز در آنجا هست که اکنون سه باب آن دایر و آباد و یکی خراب می باشد .بعد از صدمه طاعون  تا به حال هنوز به آبادی که داشته نرسیده دور قلعه آن چهار هزار قدم است که تقریباً ثلث فرسنگ می شود(بیش از 2 کیلومتر)  واکنون قلعه آن خراب است و خانه ی خراب هم در آن قلعه بسیار است بقدر یکهزار و دویست خانوارآباد و معمور و سیصد خانوار خراب و آن خراب از دو طرف است. بندر مذکور از دریا سه فرسنگ(20کیلومتر) بعد دارد»

شوشتری خود هم می گوید: این بلوک پهناور به دو ناحیه منقسم است هندیجان بالا که ان را بلوک دهملا نیز گویند و هندیجان پایین که خاک آن تا کنار دریا امتداد دارد .بلوک هندیجان اکثراً دیم است و فاریاب (آبرسانی جوبی) آن منحصر است به زمینهای واقع در دلتای رودخانه که در هنگام مد آب سیراب می شود و در آن زمینهای نخلستانها و بساتین احداث کرده اند

و از قول کارزانی می افزاید :در آنحدود بساطین بسیارمعادل ده دوازده هزار اصله نخل برپا داشته اند.

در قدیم بوسیله سدی که در جلوی رودخانه بسته بودند اراضی این بلوک مشروب می شد .دهاتهای این بلوک در هندیجان بالا یا دهملا و هندیجان پایین از بزرگ و کوچک نزدیم به 80 پارچه است.

اقتداری در کتاب خود چنین اشاره می کند.

« هندیجان را نباید با شهر هندیجان امروزی یکی دانست زیرا شهر هندیجان امروزی بر سر راهی واقع است که از دهملا به خط مستقیم به طرف خلیج فارس امتداد دارد و در حدود 20 مایل بالای دهانه ی رودخانه زهره می باشد. بنابراین شرح مرحوم مینورسکی هندیجان را نقطه ای غیر از هندیجان امروزی می داند و محل عبور و توقف و مشاهده ابودلف را هندیجان قدیم یعنی نواحی شمالی دهملای امروزی دانسته است .

علت افول منطقه هندیجان (دهملا) را بجز حوادث سیاسی و تجاری ، تغییر مسیر رود هندیجان و حمله آب دریا بسوی خشکی و زمین لرزه ها و جنگ و ستیزهای مذعبی و خشکسالی ها و امثال آن هم بوده است»

با توصیفی که کارزانی از سالهای بعد از طاعون یعنی حدود سالهای 1252 قمری برابر با 1215 شمسی یعنی 171 سال پیش می کند.بیشتر آبادی را متوجه هندیجان بالا یا دهملا می داند چونکه هندیجان پایین چسبیده به دریا است در صورتی که وی می گوید 20 کیلومتر از دریا فاصله دارد .بنابراین مجموع هندیجان بالا و پایین  در آن زمان با اینکه طاعون آمده بوده هنوز 1200 خانوار سالم در آن و اطراف آن بوده که می توانسته جمعیتی حداقل برابر با 6000 هزار نفر داشته باشد . چنان که 50 دکان از هر صنف هم موجود بوده .و چون در هنديجان كنوني قلعه اي يافت نمي شود ، قلعه مورد اشاره قلعه دهملاست كه محيط آن را بیش از 2 کیلومتر می داند که با اندازه گیری احمد اقتداری در سال 1356 شمسی یعنی 800در200 مت رکه محیطی برابر 4/2 کیلومتر می دهد یکی است  .  خود اهالی روستا هم می دانند که قسمت بازسازی نشده  2 تا از مساجد روستا بیش از 150 سال قدمت دارد .که مورد اشاره کارزونی بوده.

برگرفته از: 1- كازروني محمد ابراهيم ، تاريخ بنادر و جزاير خليج فارس ، به تصحيح منوچهر ستوده ، موسسه فرهنگي جهانگيري ،گيلان ، 1367

درباره این کتاب           درباره محمد ابراهیم کازرونی